Nhận Định Về Covid 19 Theo Y Học Cổ Truyền:
Covid 19 là bệnh mới phát năm 2019, tuy nhiên, theo lịch sử y học cổ truyền và các dịch bệnh đã diễn ra trong lịch sử Y học cổ truyền Trung quốc, dịch bệnh này có một số đặc điểm đã từng được đề cập đến theo các y văn cổ:
Bệnh này thuộc phạm vi “dịch bệnh” “Dịch lệ”, “Ôn dịch”, loại bệnh này không thuộc phạm vi ngoại cảm do khí hậu (Lục dâm: Phong, hàn, thử, thấp, táo, hỏa) mà là “Thiên địa có một loại lệ khí”.
Bệnh phát do kết hợp giữa khí hậu với đặc điểm mùa. Khí hậu Vũ hán là lưu vực của vài con sông, khí hậu ẩm ướt vào mùa đông. Đồng thời tết âm lịch 2019 Vũ hán có mưa, kết hợp mùa động không lạnh (mùa đông ấm). Theo “Hoàng Đế nội kinh” cho rằng, đặc điểm vận khí như vậy dễ phát sinh ôn bệnh (bệnh ôn dịch); sau đại hàn tiến vào năm Canh Tử, đại vận thuộc kim vận thái quá, mà sơ khí lại là thái dương hàn thủy cộng thêm quyết âm phong mộc, dễ dẫn đến phong thủy thấm nhập. (Nếu giải thích theo quan điểm hiện đại, những năm mùa đông ấm thì những động vật bị nhiễm bệnh sẽ không vì thời tiết quá lạnh mà chết đi theo quá trình đào thải tự nhiên, nên sẽ là các ký chủ phát tán mầm bệnh).
Quá trình khởi phát bệnh là phong hàn thấp dịch bệnh tập kích bên ngoài, tà khí bên trong bị kẹt lại và hóa nhiệt, biểu hiện bên trong nóng bên ngoài lạnh, bên trong khô bên ngoài thấp. Các triệu chứng chính của dịch bệnh này: sốt là do phong hàn thấp dịch tấn công bên ngoài, dẫn đến nhiệt bị bế bên trong; ho chủ yếu là ho khan, là do khô nóng âm âm bên trong, hỏa thắng khắc kim, phế mất tuyên hạ; một số bệnh nhân xuất hiện triệu chứng tỳ và vị, là do thấp khốn tỳ dương, dẫn đến Tỳ không thăng thanh, Vị không giáng trọc.
Do quá trình diễn tiến bệnh từ từ, thời gian phát bệnh chậm, ảnh hưởng chính khí nên thuộc phạm vi Phục tà.

Bài Thuốc Nhân Sâm Bại Độc Tán Được Ứng Dụng Điều Trị Dịch Bệnh Từ Lâu:
Bài thuốc Nhân sâm bại độc tán có tên đầu tiên là bài Bại độc tán xuất hiện đầu tiên trong cuốn (Thái bình huệ dân Hòa tễ cục phương. Quyển 2, xuất xứ từ năm 1078 của thái y cục nhà Tống) với công dụng trị thương hàn thời khí, sốt cao sợ lạnh, mũi tắc giọng khan, đau đầu, ho, người đau thì có thể trị. Sau đó được gọi là bài Nhân sâm bại độc tán trong cuốn (Tiểu nhi dược chứng trực quyết) để điều trị các bệnh cảm, ho…ở trẻ em. Từ lúc bài thuốc xuất hiện, trong lịch sử y học cổ truyền, đã nhiều lần được ứng dụng để điều trị các dịch bệnh.
Đời Tống, Trần Ngôn trong (Tam nhân cực nhất bệnh chứng phương luận) đề ra Bại độc tán để trị liệu ôn dịch. Thời nhà Minh, y gia Đào Hoa trong (Toàn sinh tập) viết: Vì thời khí mà cảm dịch lệ, không thể trị liệu như thương hàn, cần phải dung thuốc phát tán…phàm là bài thuốc phát tán… tốt nhất là bại độc tán. Thời Minh y gia Trương Cảnh Nhạc trong (Cảnh nhạc toàn thư, quyển 12, hãn tán pháp) viết, phàm là thương hàn ôn dịch, biểu chứng mới cảm, mau chóng phát hãn, không thể để lâu, lâu dễ phát sinh biến chứng…nếu cảm nhiễm tứ thời ôn dịch mà sốt, khan tiếng thì dùng Bại độc tán hay Kinh phòng bại độc tán. Minh đại y gia Cung Đình Hiền trong tác phẩm (Vạn bệnh hồi xuân) có bàn đến dùng Nhân sâm bại độc tán là phương thường dùng để trị tứ thời ôn dịch. Cuối triều Minh, đầu triều Thanh, Dụ Gia Ngôn trong (Ngụ ý thảo) ghi lại Gia tĩnh 38 năm, (1559), khoảng thời gian từ tháng 5 – tháng 9, Giang nam Hoài bắc bị một trận dịch ôn nhiệt, dùng Nhân sâm bại độc tán trị liệu. “Phương này bội Nhân sâm, bỏ Tiền hồ, Độc hoạt, uống có hiệu quả, toàn bộ đều đỡ”. Vạn lịch năm 16 đến năm 17 (1588-1589), bệnh dịch lưu cảm mạnh, dùng bài Nhân sâm bại độc đều còn sống…

Các Nghiên Cứu Và Ứng Dụng Lâm Sàng Hiện Đại Của Bài Thuốc Trên Bệnh Lý Covid:
1. Nghiên cứu tại Trung Quốc:
Nghiên cứu công dụng trên động vật cho thấy bài thuốc có công dụng: tiêu viêm, giảm đau, giải nhiệt, bảo vệ gan. [1]
Ngoại trừ một số bệnh lý được ứng dụng như dị ứng, hen suyễn, tiêu chảy thì một chỉ định thường dùng tại Trung quốc là điều trị Cúm mùa là một dịch bệnh cũng thường xảy ra trên hệ hô hấp và có triệu trứng khá tương tự. [2],[3]
Đối với Covid 19: Tại Trung quốc, khi dịch Covid bùng phát, bài thuốc đã được vận dụng trong các phiên bản hướng dẫn điều trị của Bộ Y tế Trung quốc. [4],[5]
Tác giả Lưu Nguyên, Lưu Kim Báo, Bàng Vĩ dùng các thuật toán để nghiên cứu Nhân sâm bại độc tán trong điều trị COVID-19 bằng cách thông qua cơ sở dữ liệu TCMSP và cơ sở dữ liệu Batman-TCM, các hợp chất trong các vị thuốc của bài Nhân sâm bại độc tán để tìm kiếm các thành phần và sàng lọc đích tiếp nhận；Cơ sở dữ liệu Uniprot được sử dụng để chuẩn hóa. Kết quả Nhân sâm bại độc tán có 209 thành phần và 145 đích tiếp nhận ứng dụng trong việc điều trị COVID-19. Các đích tiếp nhận chính là AR, ESR1, PTGS2, NOS2 và GSK3B, v.v. Trong số đó, 40 đích tiếp được biểu hiện tương thích với thụ thể men chuyển 2 (ACE2) của coronavirus mới (SARS-CoV-2). Đã thu được 251 hoạt chất liên quan đến COVID-19, 223 quy trình sinh học GO và 82 con đường tín hiệu liên quan v.v. Kết luận： Việc điều trị COV-ID-19 bằng Nhân sâm bại độc tán là kết quả của tương tác đa thành phần, đích tiếp nhận và đa kênh, cung cấp cơ sở lý thuyết nhất định cho ứng dụng lâm sàng của Nhân sâm bại độc tán. [6]
2. Nghiên cứu tại Việt nam:
Công trình nghiên cứu sản phẩm thực phẩm bảo vê sức khỏe viên nang cứng KOVIR có nguồn gốc từ bài thuốc Nhân sâm bại độc tán gồm:
Nghiên cứu độc tính bán trường diễn Bộ môn dược lý Đại học Y Hà nội trên chuột cống trắng cho thấy không gây độc bán trường diễn khi uống viên nang cứng với liều 1,08 viên/kg/ngày và 3,24 viên/kg/ngày liên tục trong 30 ngày. Tất cả các chỉ số theo dõi về tình trạng chung, cân nặng, chức năng tạo máu, chức năng gan, mức độ hủy hoại tế bào gan, chức năng thận và mô bệnh học gan, thận đều nằm trong giá trị bình thường, không có sự khác biệt rõ rệt so với lô chứng.
Nghiên cứu tác dụng kích thích miễn dịch của KOVIR trên chuột nhắt trắng gây suy giảm miễn dịch bằng Cyclophosphamid. Từ tháng 8-9/2021 tại Bộ môn dược lý Đại học Y Hà nội cho kết quả: Có tác dụng kích thích miễn dịch trên mô hình suy giảm miễn dịch bằng Cyclophosphamide ở chuột nhắt trắng với liều 1,44 viên/kg (tương đương liều điều trị trên người là 6 viên/ngày) và liều 2,16 viên/kg (tương đương liều điều trị trên người liều 9 viên/ngày) uống trong 7 ngày đều cho kết quả: tăng rõ rệt trọng lượng lách tương đối, cải thiện rõ tình trạng tổn thương các cơ quan lách, tuyến ức trên hình ảnh giải phẫu bệnh vi thể, xu hướng tăng bạch cầu chung và số lượng các loại bạch cầu so với lô mô hình. Trên miễn dịch trung gian tế bào: xu hướng tăng phản ứng bì với kháng nguyên OA.

Công trình nghiên cứu pha 2 A do Viện Y dược học dân tộc thực hiện từ ngày 26/7 đến ngày 6/9/2021 với 66 bệnh nhân F0 tại Bệnh viện dã chiến 3 có triệu chứng nhẹ và vừa kết hợp với điều trị nền , nghiên cứu mù đôi, gồm 34 người uống KOVIR và 32 người dùng giả dược. Kết quả:
KOVIR sử dụng phác đồ 3viên x3 lần /ngày trong 14 ngày an toàn cho bệnh nhân nhiễm Sars-Cov – 2. Không xuất hiện biến cố bất lợi trong quá trình nghiên cứu (chỉ có 2 bệnh nhân tiêu chảy nhẹ tự khỏi sau 1 ngày).
– KOVIR làm giảm nhanh và rút ngắn thời gian mắc các triệu chứng lâm sàng như ho, khó thở, mất khứu giác, mất vị giác, sung huyết mũi, đau nhức toàn thân, đau mỏi cơ, đau họng, tiết dịch mũi, đau đầu, yếu mệt, đau ngực, hắt hơi, ớn lạnh, khàn giọng, đổ mồ hôi, buồn ngủ. Triệu chứng giảm hết sau 5 ngày với tỷ lệ 98,9%.
– Không có bệnh nhân nào uống KOVIR chuyển nặng, trong khi nhóm placebo tỉ lệ chuyển nặng là 6,25%.
– Thời gian ra viện trung bình sớm hơn nhóm dùng giả dược 3 ngày.
– Giảm các loại thuốc dùng kèm như kháng sinh, long đàm, giảm ho, kháng histamin và corticoid.
– Không giảm tải lượng virus và thay đổi miễn dịch có ý nghĩa thống kê giữa hai nhóm.

Công trình nghiên cứu pha 2B do Viện Y dược học dân tộc thực hiện từ đầu tháng 8/2021 đến hết tháng 10/2021 trên 1000 bệnh nhân F0 có triệu chứng nhẹ và vừa kết hợp điều trị nền tại Bệnh viện dã chiến 3, trong đó 700 bệnh nhân dùng KOVIR, 300 bệnh nhân chỉ điều trị nền cho kết quả:
– Giảm thời gian điều trị.
– Giảm nhanh triệu chứng Covid.
– Giảm các thuốc điều trị nền dùng kèm.
– Không có bệnh nhân chuyển nặng, trong khi nhóm không dung KOVIr có 14% chuyển nặng.
– Chỉ có 1/700 bệnh nhân bị tiêu chảy nhẹ, tự hết sau 1 ngày.
Một số biểu đồ thể hiện sự thay đổi các chỉ số trên lâm sàng giữa nhóm sử dụng sản phẩm TPBVSK viên nang cứng KOVIR và placebo.

Từ các kết quả nghiên cứu trên cho thấy Nhân sâm bại độc tán có công dụng hỗ trợ điều trị triệu chứng Covid 19 và ngăn ngừa giảm nặng cho bệnh nhân F0, phù hợp cho điều trị bệnh nhân F0 tại nhà là những bệnh nhân không triệu chứng hay chỉ có triệu chứng nhẹ và vừa. Điều này đã được khẳng định trên Quyết định số 1306/BYT-YDCT ngày 17/3/2021 của Bộ Y tế về việc Tăng cường phòng, chống bệnh viêm đường hô hấp cấp do SARS-CoV-2 bằng thuốc và các phương pháp YHCT và Quyết định số 4539/QĐ-BYT ngày 25/9/2021 của Bộ Y tế về việc ban hành hướng dẫn tạm thời sử dụng Y, Dược Cổ truyền để phòng, chống dịch Covid-19.

Tài liệu tham khảo:
1.富杭育， 中药方剂实验研究概况， 国外医学， 中医中药分册， 1986， 8（4）： 11.
2.李孝锦.败毒散化裁治疗老年人外感发热30例分析[J]. 中外健康文,2013,10(28):232.
3.冯倩云,程燕.程燕治疗小儿流感经验方及疗效评价[J]. 湖北中医药大学学报,2018,20(3):115-117.
4.中华人民共和国中央人民政府 . 国务院新闻办就 中医 药防治新冠肺炎疫情的重要作用及有效药物举行发布 会 ［EB/OL］. (2020-03-23)
5.国家卫生健康委办公厅, 国家中医药管理局办公室. 新 型冠状病毒肺炎诊疗方案(试行第七版) [J]. 心肺血管 病杂志, 2020, 39(2): 103-108.
6.刘源-刘金豹, 彭伟, Journal of Chinese Medicinal Materials 第 43 卷第 6 期 2020 年 6 月, 1536 – 1544.

Theo: TS.BS Trương Thị Ngọc Lan – Phó Viện trưởng Viện Y dược học dân tộc
Phó Chủ tịch Hội Đông y Thành phố Hồ Chí Minh