Ngày 14/7/2020, TCYTTG khu vực Tây Thái Bình dương đã cập nhật những kiến thức khoa học về cách lây truyền của COVID-19, qua chuyên đề bằng tiếng Việt “Hỏi – đáp: COVID-19 lây truyền như thế nào?”

Virus gây bệnh COVID-19 lây nhiễm từ người sang người phổ biến nhất bằng đường nào?

Bằng chứng hiện nay cho thấy bệnh COVID-19 lây nhiễm ở người qua đường tiếp xúc trực tiếp, gián tiếp (qua các vật dụng hoặc bề mặt bị nhiễm mầm bệnh), hoặc tiếp xúc gần với người nhiễm bệnh qua dịch tiết từ miệng và mũi. Dịch tiết này bao gồm nước bọt, dịch tiết hô hấp hoặc các giọt bắn. Dịch tiết được phát  xuất từ miệng hoặc mũi của người nhiễm bệnh  khi họ ho, hắt hơi, nói hoặc hát. Người tiếp xúc gần (trong vòng khoảng cách 1 mét) với người đã nhiễm bệnh có thể mắc bệnh COVID-19 khi các giọt bắn nhiễm bệnh này thâm nhập vào miệng, mũi hoặc mắt của người tiếp xúc.

Để tránh tiếp xúc với giọt bắn, quan trọng là cần giữ khoảng cách  và cách xa những người xung quanh ít nhất1 mét, thường xuyên rửa tay và che miệng bằng khăn giấy  hoặc khuỷu tay khi hắt hơi hoặc ho khạc. Khi không thể giữ khoảng cách tiếp xúc (đứng cách xa nhau ít nhất 1 mét), cần đeo khẩu trang vải để bảo vệ những người xung quanh. Cần rửa tay thường xuyên để phòng tránh mắc bệnh.

 Virus COVID-19 còn có thể lây nhiễm qua những đường nào khác?

Những người có virus trong mũi và họng có thể vô tình làm lây những giọt bắn mang mầm bệnh lên các vật dụng và bề mặt (còn gọi là vật mang mầm bệnh) khi họ hắt hơi, ho khạc hoặc chạm lên bề mặt đồ vật như bàn, tay nắm cửa và tay vịn cầu thang. Những người khác có thể bị nhiễm bệnh khi họ chạm tay vào các đồ vật hoặc bề mặt mang mầm bệnh này, sau đó lại chạm tay vào mắt, mũi hoặc miệng mình trước khi rửa tay.

Do đó, cần rửa tay thường xuyên thật kĩ bằng nước và xà phòng hoặc bằng dung dịch rửa tay có cồn, đồng thời thường xuyên lau rửa các bề mặt.

Chúng ta biết gì về sự lây nhiễm qua khí dung?

Một số thủ thuật y tế có thể sinh ra các giọt bắn rất nhỏ (gọi là giọt bắn li ti hoặc khí dung) lơ lửng trong không khí trong thời gian lâu hơn. Khi thực hiện các thủ thuật y tế  này trên người nhiễm bệnh COVID-19 tại các cơ sở y tế, khí dung có thể chứa virus COVID-19. Những người khác có thể hít phải khí dung mang mầm bệnh nếu họ không sử dụng thiết bị bảo hộ cá nhân phù hợp. Do đó, tất cả nhân viên y tế cần thực hiện các biện pháp bảo vệ nhằm phòng tránh lây nhiễm bệnh qua đường không khí khi thực hiện các thủ thuật y khoa, trong đó có việc sử dụng dụng cụ  bảo hộ cá nhân phù hợp. Khách thăm không được phép vào các khu vực đang thực hiện các thủ thuật y khoa đó.

Theo báo cáo, dịch bệnh COVID-19 đã bùng phát ở một số khu vực có môi trường kín như nhà hàng, CLB đêm, khu vực thờ cúng, cầu nguyện hoặc tại các khu vực nơi người dân có thể đang la hét, nói chuyện hoặc hát hò. Tại các khu vực bùng phát dịch này, cũng không loại trừ khả năng bệnh lây nhiễm qua hạt khí dung, đặc biệt tại các địa điểm trong nhà, không gian tập trung đông người và không khí không đủ thông thoáng nơi người nhiễm bệnh có thời gian dài tiếp xúc với những người khác. Cần khẩn trương  nghiên cứu thêm để điều tra những trường hợp như vậy đồng thời đánh giá sự lây nhiễm COVID-19 trong môi trường này.

Khi nào người nhiễm bệnh có thể lây truyền virus?

Dựa trên những gì mà chúng ta biết tới thời điểm hiện tại, COVID-19 chủ yếu lây truyền từ những người đã có triệu chứng, và cũng có thể xảy ra ngay trước khi họ xuất hiện triệu chứng, khi họ tiếp xúc gần với những người khác trong thời gian dài. Những trường hợp không có triệu chứng có thể lây virus sang cho người khác, tuy vậy vẫn chưa rõ mức độ lây nhiễm, và cần có thêm nghiên cứu về lĩnh vực này.

Hạn chế tiếp xúc với người nhiễm COVID-19, rửa tay kĩ, thường xuyên đồng thời đeo khẩu trang khi không thể đảm bảo khoảng cách tiếp xúc ít nhất 1 mét giúp ngăn chặn đường lây nhiễm.

Người không có triệu chứng có thể lây truyền virus không?

Có. Người nhiễm bệnh có thể lây truyền virus cả khi họ có triệu chứng và khi họ không có triệu chứng. Do đó, cần xác định những người nhiễm bệnh bằng xét nghiệm, cách ly, và chăm sóc y tế, tùy thuộc vào mức độ nặng của bệnh. Thậm chí người đã được xác định mắc COVID-19 nhưng không có triệu chứng cũng cần được cách ly để hạn chế tiếp xúc với những người khác. Các biện pháp này nhằm mục đích ngăn chặn sự lây lan của bệnh.

Luôn giữ khoảng cách tiếp xúc ít nhất 1 mét với những người xung quanh, cần che miệng bằng mặt trong của khuỷu tay hoặc khăn giấy khi ho hoặc hắt hơi, rửa tay thường xuyên và hãy ở nhà nếu bạn thấy người không khỏe hoặc khi được yêu cầu ở nhà. Tại các khu vực dịch bệnh lây lan rộng, người dân cần đeo khẩu trang vải khi không thể áp dụng các biện pháp giãn cách vật lý và các biện pháp kiểm soát khác.

Sự khác biệt giữa những người không có triệu chứng hoặc tiền triệu chứng là gì? Điều này không có nghĩa là họ đều không có triệu chứng hay sao?

Đúng vậy, cả hai thuật ngữ đều có nghĩa là những người không có triệu chứng. Sự khác biệt là ở chỗ không triệu chứng là nói đến những người đã nhiễm mầm bệnh nhưng không có triệu chứng trong giai đoạn bị nhiễm bệnh, trong khi đó tiền triệu chứng là nói đến những người bị nhiễm bệnh nhưng chưa xuất hiện triệu chứng và các triệu chứng sẽ xuất hiện sau đó.

Việc phân biệt này rất quan trọng trong chiến lược y tế công cộng nhằm kiểm soát lây nhiễm. Ví dụ, số liệu xét nghiệm cho thấy những người có nguy cơ lây nhiễm bệnh cao nhất tại thời điểm   xuất hiện triệu chứng hoặc xung quanh khoảng thời gian đó. Do đó, trong hướng dẫn điều tra ca bệnh và truy tìm nguồn tiếp xúc của WHO, theo khuyến cáo này thì những người được coi là ‘người tiếp xúc’ nếu họ đã tiếp xúc với người nhiễm bệnh từ 2 ngày trước thời điểm người nhiễm bệnh này xuất hiện triệu chứng.

(Tài liệu tham khảo: “Hỏi – đáp: COVID-19 lây truyền như thế nào?”)

Chế độ dinh dưỡng luôn đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị bất kỳ loại bệnh nào. Đối với bệnh nhân mắc bệnh thận mạn tính giai đoạn cuối lọc máu chu kỳ cũng nên có chế độ ăn thích hợp.
Thận khỏe để thực hiện tốt các nhiệm vụ đào thải chất cặn bã qua đường nước tiểu như: ure, creatinine, acid uric…, điều hòa lượng nước, muối, các ion: Kali, Ca, phosphate, H+…
Vai trò nội tiết của Thận:
– Tổng hợp các hormone:
o Erythropoietin (kích thích tủy xương sinh ra hồng cầu),
o Renin [renin – angiotensin – aldosterone system (RAAS)] điều hòa huyết áp động mạch); chuyển hóa tiền chất Cholecalciferol thành vitamin D có tác dụng sinh học (1,25-dihydroxycholecalciferol),
o Prostaglandin.
– Giáng hóa (hủy): insulin (hình thành insulinase để hủy insulin) và hormone tuyến cận giáp (parathyroid hormone).

Có 5 mức độ suy thận (theo The National Kidney Foundation’s Kidney Disease Outcomes Quality Initiative, KDOQI)

Vậy người bệnh suy thận (bệnh thận mạn tính) nên ăn gì và kiêng gì?
Cần thiết xây dựng chế độ ăn hợp lý cần tuân theo những nguyên tắc sau: (1) Ăn giảm đạm; (2) Đủ năng lượng; (3) Lipid: chiếm 15-20% năng lượng; (4) Giảm muối, giảm phốt pho, tăng canxi; (5) Lượng nước đưa vào phù hợp; (6) Cung cấp đủ các vitamin: nhóm B, E.
– Ăn ít chất đạm (đặc biệt đạm động vật), nhưng cần đủ 8 acid amine thiết yếu (cơ thể không tổng hợp được),
– Giảm chất phosphate (còn gọi phosphorus) nên dưới 800 – 1000 mg/ngày.
– Giảm muối (<2.000 mg/ngày), bột ngọt (mì chính) và bột nêm vì chứa nhiều Natri, kiểm soát Kali nên ít hơn 2.000mg/ngày.
– Bổ sung đủ chất Bột đường và chất Béo (ưu tiên từ thực vật, nhưng tránh sụt cân quá mức).
– Lượng nước uống vào = lượng nước tiểu (hôm trước) + 500 ml.

Cách ăn cụ thể:

1. Ăn Thường Xuyên:
– Rau quả: nên chọn các loại chứa nhiều chất antioxidant (chống oxid hóa), vitamin nhưng ít Phosphorus, Natri và Kali.

– Củ: Khoai tây, Khoai sọ, Khoai lang, bột Sắn dây, Miến (từ củ Dong), Bắp…
– Chất bột đường: mật mía, thốt nốt, mật Ong…
– Chất béo: chủ yếu dầu như Olive (không sử dụng nhiều lần và đun quá sôi), lòng trắng trứng, ít mỡ (chọn mỡ mỡ cá hơn mỡ từ động vật máu nóng).

2. Ăn Ít Hoặc Rất Ít:
– Loại rau có nhiều đạm: Tảo xoắn, Yến sào, Bồ ngót, Chùm ngây, rau Dền, rau Muống, Đậu rồng, Đậu nành, xì dầu, phô mai (chứa nhiều phosphate), Kale, spinach…
– Chuối, măng tre, dưa muối, thực phẩm ngâm chua, trái cây sấy khô…vì chứa nhiều Kali.
– Trái cây: Cam, Kiwi, Chuối,…
– Nước ngọt có gaz, đường tinh chế (đường trắng, đường phèn),
– Thịt: Bò, Heo, Gà, Ngũ tạng (đồ lòng), cá, tôm cua, trứng, sữa, mì ống, Hạt kê, gạo, bánh mì trắng, dừa, nấm, các sản phẩm từ sữa

3. Từ Bỏ:
– Thuốc lá, rượu bia.

Trên đây là những thực phẩm khuyên nên sử dụng cho người bệnh suy thận mạn tính. Mục tiêu là hạn chế chuyển độ nặng của suy thận. Nhưng tùy vào mức độ suy thận, kết quả xét nghiệm máu và bệnh lý đi kèm, người bệnh nên tham khảo thêm ý kiến của bác sĩ điều trị về cách dùng thuốc và chế độ ăn phù hợp cho từng người để có hiệu quả điều trị tốt nhất.

Nguồn: BS. Trần Văn Năm – Nguyên Phó Viện trưởng điều hành Viện Y dược học dân tộc TP. Hồ Chí Minh

Thiền vốn được xem là một nét văn hóa Đông phương, nhưng giờ đây rất phổ biến trên toàn thế giới.

LỢI ÍCH CỦA THIỀN ĐỊNH: Lợi ích của thiền đã được rất nhiều nghiên cứu trong hàng thiên niên kỷ qua chứng minh
– Cải thiện chức năng chuyển hóa tế bào não,
– Ổn định cảm xúc, kiểm soát stress,
– Lập lại cân bằng của Hệ thần kinh (Hưng phấn – Ức chế), hạn chế lão hóa não, điều hòa hoạt động nội tạng.
– Tăng lượng hormone hạnh phúc: Dopamine, Serotonin, Oxytocin, Endorphin. 
– Phát triển tư duy tích cực, tinh thần vị tha “Từ Bi Hỷ Xả”, tâm trí sáng suốt và mang lại sự bình an.
THỰC HÀNH THIỀN ĐỊNH CƠ BẢN: Để thực hành thiền định đúng và có kết quả, cần phải thực hành theo các phương pháp cơ bản sau

Tư thế: 
Ngồi thẳng lưng (Kiết già, bán kiết già, thỏng chân, nằm) giúp dẫn truyền tế bào thần kinh hoạt động tốt: ổn định sóng điện não.

Tiến hành Thiền định:
– Mắt nhắm tự nhiên (không quá gắng sức), hai bàn tay đặt trên đùi (hoặc gối) hay dưới rốn (bàn tay phải ở dưới, tay trái đặt lên trên) với lòng bàn tay ngửa,…
– Chú tâm thả lỏng cơ trán, mi mắt, cơ mặt – miệng, cổ – vai, cánh tay, ngực – bụng, thắt lưng, đùi – cẳng chân – ngón chân.
– Loại bỏ những lo âu – phiền muộn, căng thẳng trước đó, giữ nguồn năng lượng tối thiểu để duy trì hoạt động sống của cơ thể (chuyển hóa cơ bản),
– Thực hiện 1 hoặc kết hợp vài cách sau, nhằm không để những lo âu – phiền muộn tái hiện:
o Theo dõi hơi thở: hít vào sâu và nhẹ nhàng bằng mũi với bụng căng nhẹ (không giữ hơi lâu), thở ra từ từ bằng mũi; “Hít vào tâm tĩnh lặng, thở ra miệng mĩm cười” (Thiền sư Thích Nhất Hạnh).
o Tưởng tượng hơi thở hít vào xuống bụng dưới (vùng Đan điền) mang theo sức mạnh của vũ trụ giúp tăng cường khí lực,
o Lắng nghe âm thanh chung quanh, như: tiếng chim hót, tiếng sóng biển, gió thổi qua cành lá, tiếng chuông ngân,…
o Tự kỷ ám thị: thân và tâm đang trống rỗng hòa lẫn theo làn gió hay trôi theo dòng nước;  tay chân có cảm giác ấm – nặng,
o Tự nhủ: mong muốn đấng toàn năng (Đức Chúa trời, Đức Phật) giúp Tôi có đủ nguồn tâm trí và sức khỏe để làm việc; Tôi không còn bị đau đớn nữa, bệnh của Tôi sẽ được phục hồi; Năng lượng trong Tôi hiện đủ và có thể chia sẻ, giúp người khác giảm bệnh đau…

Xả thiền (kết thúc buổi thiền định):
– Mở mắt, xoa lòng hai bàn tay vào nhau, áp nhẹ và vuốt lên mắt từ khóe trong ra đuôi mắt; xoa mặt từ cằm lên trán, tóc, sau gáy, vai…
– Duỗi chân và dùng tay xoa lên đùi, gối, cẳng chân, bàn chân,
– Xoay đầu nhẹ nhàng theo vòng tròn cùng và ngược chiều kim đồng hồ,
– Hít thở sâu vài lần trước khi từ từ ngồi hay đứng lên.

AI NÊN THỰC HÀNH THIỀN ĐỊNH:
Tất cả mọi đối tượng, khi tâm trí còn nhận biết được không – thời gian; những ai muốn có sức khỏe tốt, hạn chế bệnh, ngay cả những bệnh khó chữa hay hiểm nghèo.

Thiền định cùng với những Liệu pháp tự nhiên giúp phòng và trị bệnh khác, đều không thể một sớm một chiều mà có tác dụng ngay tức thì. Thiền định để thay đổi và chuyển hóa cơ thể theo chiều hướng mới tốt hơn, đòi hỏi phải có niềm tin, kiên trì – quyết tâm. Vì khi: “TÂM BÌNH, THÂN SẼ AN”.

Nguồn: BS. Trần Văn Nam – Phó Viện trưởng điều hành Viện Y dược học dân tộc TP. Hồ Chí Minh