Bệnh sởi là căn bệnh có tính lây nhiễm nhanh và khả năng cao trở thành dịch bệnh. Khi bị mắc bệnh nếu như bệnh nhân không được điều trị đúng cách sẽ rất dễ dẫn tới biến chứng nguy hiểm. Điều đáng lo ngại là bệnh sởi không chỉ xuất hiện ở người lớn, các trường hợp phần lớn là bệnh sởi ở trẻ em, nhiều trẻ còn chưa đủ độ tuổi tiêm ngừa.

Mỏ quạ là loại cây nhỏ, thân mềm yếu, nhiều cành, thường mọc thành bụi. Đặc tính của cây là chịu hạn khỏe, rễ hình trụ có nhiều nhánh, mọc ngang, rất dài, nếu gặp đá có thể xuyên qua được, nên còn có tên là xuyên phá thạch. Thân và cành có rất nhiều gai, có những gai mọc lâu năm cong xuống giống mỏ con quạ (nên có tên mỏ quạ).
Cây còn có những tên gọi khác như hoàng lồ, vàng lồ. Tên khoa học là Cudrania tricuspidata, họ dâu tằm (Moraceae). Cây mọc hoang nhiều nơi ở nước ta, được trồng làm hàng rào ở đất vườn, nhiều nhất ở các tỉnh phía Bắc, mùa hoa ở Hà Nội khoảng tháng 4 hàng năm, mùa quả tháng 10-11. Bộ phận sử dụng chính là lá tươi, thu hái quanh năm, có khi dùng cả rễ.
Thành phần hóa học của mỏ quạ chủ yếu là Flavonoid. Bằng các phương pháp sắc ký cột, sắc ký giấy và sắc ký lớp mỏng còn phát hiện thêm khoảng 23 hợp chất phenol có màu, được tách ra thành 7 nhóm, từ F1 đến F7.
Theo đông y, mỏ quạ có vị đắng nhẹ, tính mát, có tác dụng lương huyết (làm mát máu), hoạt huyết phá ứ (thông mạch máu, tan máu tụ). Thân rễ và thân cành cũng có tác dụng hoạt huyết tán ứ. Dùng chữa phong thấp, thường phối hợp với các vị thuốc có tác dụng khu phong, trừ thấp như cành dâu, quế chi, thiên niên kiện. Đặc biệt lá mỏ quạ có thể dùng trị vết thương phần mềm.

Điều trị vết thương
Tác dụng này theo kinh nghiệm của cụ lương y Nguyễn Văn Long ở Hải Dương đã dùng lá mỏ quạ chữa cho hàng trăm thương binh và nhân dân của tỉnh trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Sau đó, ông đã cống hiến cho Viện Đông Y Hà Nội sau năm 1954 theo lời mời của cố BS Nguyễn Văn Hưởng lúc đó.
Thực nghiệm trên những chế phẩm của lá mỏ quạ nhận thấy có tác dụng kháng sinh ở mức độ vừa, có khả năng tăng cường thực bào, tăng cường chuyển dạng Lympho bào (để sản xuất ra kháng thể).
Ngoài ra, qua nghiên cứu về giải phẫu bệnh trong quá trình biến đổi của vết thương trên thỏ thực nghiệm, đồng thời nghiên cứu về tính chất dược lý, hóa thực vật, tính kháng sinh đã chứng minh cơ chế tác dụng của lá mỏ quạ trong điều trị vết thương phần mềm – đặc biệt vết thương phần mềm có mủ – và một số bệnh lý ngoài da. Rễ dùng trị đòn ngã, phong thấp, đau mỏi lưng gối, ho ra máu hoặc khạc ra đờm lẫn máu… Kinh nghiệm dân gian khuyên không nên dùng cho phụ nữ có thai.
Các nghiên cứu cho thấy lá mỏ quạ có những tác dụng: Nhanh chóng làm mất mùi hôi thối của vết thương nhiễm trùng, trung bình sau 3-4 ngày. Xúc tiến nhanh quá trình dọn sạch vết thương, một giai đoạn quan trọng trong quá trình hàn gắn vết thương. Đông y gọi hoạt động này là tác dụng “khứ hủ”. Làm nhanh đầy vết thương, tạo điều kiện thúc đẩy quá trình liền sẹo, đông y gọi là “sinh cơ”.
Cách dùng trị vết thương
Lá mỏ quạ dùng đơn thuần được chỉ định dùng trong những trường hợp sau: Các vết thương phần mềm mới mắc, vết thương nhiễm trùng, vết thương lâu lành. Các vết bỏng độ 2, độ 3, vết thương mất da để lộ gân xương, các đường rò phần mềm, rò do viêm xương, rò hậu môn… Những trường hợp này cần xem xét kết hợp với ngoại khoa của y học hiện đại.
Cách sử dụng để điều trị vết thương phần mềm tương đối đơn giản, chỉ cần hái lá tươi về rửa sạch, bỏ cọng, giã nhỏ đắp vào vết thương, băng lại. Trước đó, vết thương nên được rửa sạch với nước lá trầu không (40g lá trầu nấu với 2 lít nước, thêm vào 8g phèn phi rồi lọc). Nước này có thể dùng để rửa vết thương mỗi lần thay băng sau đó. Nếu vết thương lâu đầy miệng có thể dùng phối hợp với dầu mù u hoặc dùng lá bòng bong với lượng bằng lá mỏ quạ giã chung đắp.
Cần phân biệt cây mỏ quạ với cây song ly to hay còn gọi là mộc tiền to, dây tổ kiến, dây mỏ quạ, có tên khoa học là Dischidia rafflesiana, họ thiên lý (Asclepiadaceae). Cây này là một loại dây leo phụ sinh, thường ký sinh trên cây cổ thụ, có mủ trắng, thân không có lông.
Lá có 2 dạng: loại thứ nhất là lá thường, có phiến hình bầu dục, chóp nhọn, có lông mịn ở mặt trên. Loại thứ hai lá hình bầu, dài 5-7cm. Quả đại, dài 5-8cm, màu xanh chứa đầy nhựa màu trắng như sữa, không lông, là loại quả giả giống mỏ con quạ, bên trong có nhiều chất mùn và kiến thường làm tổ trong đó, rễ mỏ quạ phát triển trong những trái giả này để hút dưỡng chất. Cây này hay gặp ở vùng bình nguyên và trung nguyên các tỉnh phía Nam, hiện phân bố nhiều trong các khu rừng ở đảo Phú Quốc.
Trước đây, người dân vùng Cà Mau có kinh nghiệm dùng lá hình bầu để chữa rắn hổ mang cắn. Những năm gần đây, người ta dùng quả đem ngâm rượu, gọi là rượu mỏ quạ (là một đặc sản ở Phú Quốc), có tác dụng hoạt huyết. Thường chọn quả còn nguyên tổ kiến bên trong, ngâm khoảng 15 ngày có thể dùng được, rượu có màu đỏ đậm. Có khi phối hợp thêm với vài vị thuốc có tác dụng khu phong, trừ thấp, và có vị ngọt để giảm bớt vị đắng của mỏ quạ.

BS Phan minh Trí , Viện Y dược học dân tộc TPHCM

1. Nguyên nhân của xơ vữa động mạch là gì?

Xơ vữa động mạch không có một nguyên nhân duy nhất, thường do sự kết hợp của nhiều yếu tố nguy cơ đã được công nhận:
nam ≥ 40 tuổi, nữ ≥ 50 tuổi và sau mãn kinh, gia đình bị tăng cholesterol máu hoặc bị bệnh tim mạch sớm (cha bị bệnh tim < 55 tuổi, mẹ < 65 tuổi).
hội chứng chuyển hóa (béo bụng, rối loạn lipid máu, tha, đề kháng insulin),
rối loạn lipid máu: ↑ cholesterol tp, ↑ triglycerid, ↑ ldl-c, ↓ hdl-c,
tăng huyết áp,
đáo tháo đường,
stress oxide hóa và những gốc tự do: gây tổn thương trực tiếp nội mạc mạch máu và thúc đẩy xơ vữa mạch.
hút thuốc lá: nicotine và những độc chất khác tác động trên tế bào nội mạc, tăng kết dính tiểu cầu, hình thành cục máu đông, tăng fibrinogen huyết thanh và hematocrit nên tăng độ nhớt của máu.
uống nhiều rượu bia,
tăng lipoprotein (a) [lp (a)], apolipoprotein (b) [apob] là yếu tố gây xơ vữa độc lập của bệnh tim mạch.
tăng c-reactive protein (crp) không phải là yêu tố nguy cơ của xmđm, nhưng có thể dự báo biến chứng do xmđm trong tương lai.
nhiễm vi khuẩn c. pneumoniae hoặc những vi khuẩn khác (như virus, helicobacter pylori có thể gây rối loạn chức năng nội mạc mạch máu.
bệnh thận mạn tính (suy chức năng thận).
2. Xơ vữa động mạch chỉ có ở người cao tuổi phải không?
xơ vữa động mạch có thể xuất hiện từ khi còn rất trẻ ở dạng những vệt mỡ (chất béo, tế bào viêm, huyết khối, calcium…) trên vách của động mạch. bằng chứng là khi tử thiết những người lính mỹ bị chết trong chiến tranh (korea và việt nam) cho thấy có ½ – ¾ người có dấu vết của xmđm.
người sau 40 tuổi dù sức khỏe tạm bình thường, nhưng cũng có 50% cơ hội bị xmđm trong đời. cơ hội này càng tăng khi tuổi càng cao. hầu hết những người trên 60 tuổi đã có dấu chứng xmđm nhưng không có bất kỳ triệu chứng gì.
xơ vữa động mạch có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng người cao tuổi có tỉ lệ mắc bệnh cao hơn người trẻ tuổi.
3. Xét nghiệm lipid máu bình thường và người ăn chay có bị xơ vữa động mạch không?
3.1. chúng ta biết, mỡ trong máu cao chỉ là một trong những yếu tố gây xmđm và không phải là duy nhất. thực tế có những trường hợp xn mỡ máu kết quả bình thường nhưng đã từng bị nhồi máu cơ tim hay tbmmn. do đó, xn mỡ trong máu bình thường không có nghĩa là bạn không bị xơ vữa động mạch.
3.2. một tỉ lệ không nhỏ người ăn chay trong thời gian khá dài, thậm chí từ khi còn trẻ nhưng vẫn bị hội chứng chuyển hóa, tbmmn, nmct, đái tháo đường: theo một quan sát trên nhiều tăng ni, phật tử ăn chay từ trẻ nhưng vẫn có nhiều biến cố bệnh tim mạch. phần lớn do khẩu phần ăn có: nhiều bột đường, chất dầu chuyển dạng, thức ăn được chế biến quá kỹ(ít rau củ tươi mới, món ăn giả mặn, nhiều muối…) kết hợp với thiếu vận động.
do đó, người ăn chay nhưng chọn thức ăn và cách chế biến không hợp lý vẫn có thể bị xơ vữa động mạch như người không ăn chay.
4. Hậu quả của xơ vữa động mạch là gì?
theo thời gian, mảng mỡ to lên và gây hẹp lòng động mạch, những cơ quan trong cơ thể bị thiếu nguồn máu nuôi dưỡng (oxy, chất dinh dưỡng) gây rối loạn chức năng và chết tế bào. nguy hiểm hơn khi mảng mỡ bong tróc và di chuyển gây tắc nghẽn nhiều nơi và xuất hiện nhiều biến cố nguy hiểm đến tính mạng.
5. Dự phòng và điều trị xơ vữa động mạch:
chọn thức ăn lành: bữa ăn nhiều trái cây, rau, gạo nguyên cám, các loại đậu, ít chất béo, tăng cường cá, giảm thịt, hạn chế lượng đường và muối trong khẩu phần ăn.
chọn chất béo không bão hòa (polyunsaturate và monounsaturate). chất béo nên giới hạn khoảng 5 – 6% tổng calorie mỗi ngày.
kiêng chất béo bão hòa (thịt đỏ, thực phẩm từ mỡ [bơ, mỡ động vật], dầu dừa, dầu palm; không sử dụng chất béo chuyển dạng (trans fat), thức ăn chiên, snack đóng gói, bơ thực vật, bánh quy (cracker)…
duy trì cân nặng lý tưởng,
chọn thực phẩm có tính chống oxid hóa: gừng, nghệ, quế, nấm mèo đen, trà xanh, trà matcha, trái cây, rau tươi, hạt, dầu, đậu, giấm…hầu hết có chứa β-carotene và họ carotenoid (có hoạt tính vitamin a), vitamin c, và các dạng khác nhau của vitamin e, các vitamin tan trong dầu khác, đặc biệt vitamin k2 có trong sữa chua, đậu nành lên men (bảo vệ mạch máu chống lại sự lắng đọng calcium vào thành mạch).
ngủ đủ: ngủ thiếu hoặc không chất lượng sẽ ảnh hưởng chung đến tình trạng sức khỏe và tăng nguy cơ béo phì, tăng huyết áp, đái tháo đường và trầm cảm.
kiểm soát stress (manage stress): giảm stress nhiều như có thể. bằng cách thở sâu (thở cơ hoành, thở 4 thời), thư giãn.
sử dụng thực phẩm chăm sóc sức khỏe (alternative medicine):linh chi, nhân sâm, tỏi, bạch quả, chè vằng, ngưu tất, hà thủ ô, bạch linh, hoài sơn, hoa hòe…

Theo Bác sĩ Trần Văn Năm/Nguyên Phó Viện trưởng Viện Y Dược học dân tộc TP. Hồ Chí Minh

“Làn khói chết người”
Khói thuốc có chứa tới trên 4.000 chất độc cho cơ thể. Trong đó, ngoài chất nicotin, còn có những chất khác có khả năng gây ung thư như các loại nhân thơm, các phức hợp nitrite đa vòng, các phức hợp phenol, các chất nitrosamines và cả các chất tiền ung thư.
Các nguy cơ bệnh lý thường gặp khi hút thuốc lá: bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, ung thư phổi; xơ cứng động mạch, bệnh động mạch vành, tai biến mạch máu não. Ung thư ở các cơ quan như môi, thanh quản,thực quản, bàng quang, thận, cổ tử cung, gan, tụy, dương vật… Với phụ nữ có thai, thuốc lá ảnh hưởng đến trẻ đẻ ra thiếu cân, chậm phát triển trí tuệ, thai lạc chỗ, đẻ non, sẩy thai, băng huyết sau sinh, hội chứng chết đột ngột ở trẻ sơ sinh. Thuốc lá có liên quan đến trầm cảm và rối loạn hoạt động tình dục, ảnh hưởng xấu đến khả năng sinh sản ở cả 2 giới.
Quan trọng hơn, người hút thuốc bị lệ thuộc vào các chất độc đó. Sự lệ thuộc bao gồm cảm giác do chính các giác quan mang lại (xúc giác, khứu giác, thị giác) và không loại trừ các yếu tố tâm sinh lý, bạn bè, gia đình (nhìn thấy người khác hút thuốc, ngửi được mùi khói thuốc, nghe tiếng rít hơi thuốc của người ngồi cạnh, hoặc tiếp xúc với điếu thuốc, hộp quẹt). Sự lệ thuộc mang ý nghĩa “không có thì chịu không được” sẽ trở thành người nghiện thuốc lá.

Làm gì thoát khỏi lệ thuộc thuốc lá?
Để kiềm chế cảm giác thèm thuốc lá không khó khăn lắm. Tuy nhiên thời gian đầu, cảm giác này thường lặp đi lặp lại nhiều lần, nhất là khi có sự tham gia của các giác quan. Do đó đòi hỏi cần có nhiều nghị lực. Hít một hơi thật dài, nghỉ vài giây rồi thở ra tự nhiên, tưởng tượng như đang hít một hơi thuốc lá. Khi hút một điếu thuốc lá, ngoài tác động của chất nicotin, người hút thường hít thở sâu, tìm kiếm cảm giác khoan khoái được khi hút thuốc lá cũng do một phần từ động tác hít thở này.
Ngậm một vật gì đó trong miệng, có thể là một viên kẹo, cây tăm xỉa răng, một lát cam thảo, một chất cay the như quế, bạc hà… Mục đích làm mất cảm giác trống trải trong miệng, đồng thời các chất như quế, bạc hà gây cảm giác cay, the ở lưỡi, khiến không còn cảm giác cảm thèm hút thuốc lá. Nhấp từng ngụm nước nhiều lần trong khoảng thời gian 3-5 phút. Tự tạo ra một công việc gì đó để hướng sự tập trung tư tưởng theo hướng khác, từ đó quên đi sự thèm thuốc, như đọc sách, đi bộ, vẽ tranh, chơi ô chữ, tập thể dục, dọn dẹp nhà cửa…

Tự vạch “chiến lược” rõ ràng khi cai thuốc lá
Mỗi người tự tạo ra một “chiến lược” cho riêng mình dựa vào hoàn cảnh cụ thể. Khi lên kế hoạch cai nghiện, cần theo một trình tự chi tiết, rõ ràng và phải thực hiện cho bằng được theo đúng trình tự đó. Thí dụ, định ngày giờ để thực hiện, không để thuốc lá, hộp quẹt trong túi áo hoặc trong tầm mắt, tầm tay hoặc ở những nơi quen thuộc. Nên suy nghĩ hút thuốc lá là đốt tiền, đốt sức khỏe, ảnh hưởng xấu về mặt sức khỏe và tinh thần cho những người thân trong gia đình.
Trong quá trình cai thuốc, chỉ hút một vài điếu, mỗi điếu hút vài hơi rồi bỏ ngay. Chỉ nên hút và giữ khói trong miệng rồi phà ra ngay, không hít sâu vào phổi. Cố gắng kéo dài thời gian giữa 2 lần hút càng lâu càng tốt. Có thể nhờ người thân hoặc tự mình tẩm một chất có mùi vị khó chịu vào điếu thuốc để khi hút vào thấy khó chịu, giảm cảm giác thèm hút. Có thể nhờ người thân và bạn bè nhắc nhở ngay khi thấy bạn hút thuốc hoặc có ý định hút thuốc. Nhắc những người đến nhà không nên hút thuốc trước mặt mình, cất kỹ hoặc vứt bỏ những gạt tàn thuốc trong nhà.
Song song đó, người cai thuốc phải tập thể dục thường xuyên. Liệu pháp này có những điểm lợi rất rõ ràng, tập thể dục giúp hướng suy nghĩ theo hướng khác, như lo đếm bước chân, đếm hơi thở, đếm số động tác thể dục đã làm được. Việc tập thể dục bắt buộc phải hít thở sâu. Tập thể dục giúp cơ thể tiết ra chất endorphine (là một loại morphine nội sinh) giúp cơ thể mất cảm giác thèm thuốc lá. Tập thể dục giúp cơ thể khỏe mạnh hơn, linh hoạt hơn và ham làm việc hơn, tránh cảnh “nhớ nhà châm điếu thuốc, khói huyền bay lên cây”.
Nếu đã quyết tâm nhưng vẫn không cai được thuốc lá, lúc đó bạn phải áp dụng những biện pháp thay thế như nhai kẹo cao su có chất nicotin (nicotin gum), sử dụng miếng dán có chất nicotin (nicotin patch), hoặc tìm bác sĩ để được hướng dẫn điều trị bằng thuốc, bằng các phép tập thiền, dưỡng sinh… Tại Viện Y dược học dân tộc, hiện nay đã ứng dụng phác đồ nhĩ châm cai thuốc lá, đây là chương trình nghiên cứu của Đại học Kyoyunghee (Hàn Quốc) với Đại học Y Huế trên những bệnh nhân nghiện thuốc lá, đã cho những kết quả thành công ban đầu.
Th.S-BS Phan Minh Trí, Viện Y dược học dân tộc TPHCM